In deze column over veelgemaakte fouten bij financieel handelen, behandel ik
dit keer de zogenoemde confirmation bias, oftewel bevestigingsdrang.
Bevestigingsdrang is een bekend psychologisch fenomeen waar vrijwel iedereen
met regelmaat mee wordt geconfronteerd.
Hoe toevallig is het bijvoorbeeld als net díe persoon u belt, waar u op dat
moment aan dacht? Misschien toch niet zo toevallig als het lijkt – het
aantal keren dat dit voorkomt valt namelijk in het niet bij al die keren dat
u aan een bepaald persoon dacht en dat een telefoontje van hem of haar
uitbleef.
Wat houdt bevestigingsdrang in?
Bevestigingsdrang is de onbewuste neiging om informatie te zoeken die
overeenkomt met de eigen ideeën en overtuigingen. Hierdoor wordt
tegenstrijdige informatie zo veel mogelijk genegeerd of gebagatelliseerd.
Dit kan leiden tot tunnelvisie waardoor selectief naar informatie wordt
gekeken.
Zoek naar tegenargumenten
Stock pickers bijvoorbeeld – beleggers die menen de markt te kunnen
verslaan door in specifieke aandelen te investeren – hebben bij de keuze van
welk aandeel te kopen de neiging om meer te luisteren naar mensen die er
eenzelfde visie op nahouden als zijzelf en zoeken driftig naar positieve
informatie over dat ene aandeel wat ze op het oog hebben.
Iedereen die een andere mening is toegedaan negeren stock pickers het liefst
compleet. Daarbij zijn ze ook nog eens blind voor hun reeks eigen verliezen:
ze onthouden en prijzen hun schaarse goede keuzes die voor hen als bewijs
gelden dat ze goede stock pickers zijn. De velen verliezen worden voor het
gemak genegeerd als tegenbewijs. Mensen zijn dus goed in het voor de gek
houden van zichzelf. Ze zijn er zo zeker van dat ze het antwoord weten dat
ze anderen niet willen verwarren met tegenstrijdige data.
Maar hoe werkt confirmation bias? Het is geen bewust proces en vrijwel
iedereen heeft er in enige mate last van. Uit een analyse van 91 onderzoeken
naar besluitvorming (in totaal bijna 8.000 proefpersonen) bleek dat mensen
een duidelijke voorkeur hebben voor informatie die overeenkomt met hun eigen
overtuigingen en ideeën.
Een voorbeeld
Stelt u zich het volgende spel voor: je moet raden welke regel is gebruikt om
de cijferreeks 2-4-6 te produceren. Je mag een reeks van drie cijfers noemen
en dan krijg je te horen of die wel of niet voldoet aan de regel. Doel is om
met zo min mogelijk vragen de regel te raden.
De voor de hand liggende regel lijkt ‘plus 2’, dus de meeste mensen leggen een
reeks voor die lijkt op de eerste, bijvoorbeeld 8-10-12. Als dit klopt, heb
je bewijs dat de regel ‘plus 2’ is. Of misschien toch niet? Misschien is de
regel wel: ‘alle getallen boven 0’. Eigenlijk heb je er meer aan om te
vragen of een heel andere reeks klopt, zoals bijvoorbeeld 3-4-5. Als dit
correct is, weet je in elk geval dat de regel ‘plus 2’ níet klopt. En als
het niet correct is, weet je dat het niet om ‘alle getallen boven nul’ gaat.
Dit is precies wat wetenschapsfilosoof Karl Popper propageerde: falsificeer je
stelling, probeer haar te weerleggen in plaats van te onderbouwen. Want,
schreef hij in 1959, ‘als we kritiekloos zijn, zullen we altijd vinden wat
we willen’.
De evolutie verklaart
In 2011 verscheen een opmerkelijk artikel van de Franse filosofen Hugo Mercier
en Dan Spruber over de evolutionaire functie van confirmation bias. Zij
denken dat dit een sociaal verschijnsel is dat voortkomt uit het menselijke
vermogen om te redeneren en te discussiëren. Mensen willen namelijk
discussies winnen en discussies win je als je goede argumenten hebt.
Het is dus een handige eigenschap als je zo veel mogelijk argumenten weet te
vinden om je standpunt kracht bij te zetten. Het gaat daarbij niet om
objectieve waarheidsvinding en of je gelijk hébt, maar of je gelijk kríjgt.
Want gelijk krijgen is macht.
Erik Drijkoningen is hoofd Product Ontwikkeling bij Ohpen,
de vernieuwende online beleggingsinstelling uit Amsterdam.
Lees ook:
tussenweg
Volg de markten op Z24 Beurs
Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl